Tam giác phơi sáng : ISO, Khẩu độ và Tốc độ

Phơi sáng là lượng ánh sáng đi tới cảm biến. Nói một cách đơn giản hơn, phơi sáng sẽ quyết định bức ảnh của bạn có đủ sáng hay không. Độ phơi sáng được xác định bởi ba yếu tố: ISO, khẩu độ và tốc độ màn trập. Ba yếu tố này tương tác trực tiếp với nhau, tạo ra “Tam giác phơi sáng”.

Tìm hiểu cách thức hoạt động của Tam giác phơi sáng là điều quan trọng đối với bất kỳ nhiếp ảnh gia nào muốn cải thiện khả năng chụp ảnh của mình bằng cách sử dụng các kỹ thuật chụp ảnh phù hợp. Vì vậy, hãy chú ý theo dõi khi chúng ta thảo luận sâu về ISO, khẩu độ và tốc độ màn trập, để bạn có thể hiểu đầy đủ cách sử dụng Tam giác phơi sáng, cũng như cách mỗi biến số có thể ảnh hưởng đến hình ảnh.

Stop của độ phơi sáng là gì?

Trước khi chúng ta đi sâu vào ba biến số của độ phơi sáng, chắc hẳn bạn đã nghe về stop trong nhiếp ảnh, vậy stop là gì? Stop là đơn vị đo lượng ánh sáng tạo nên độ phơi sáng được xác định bởi ISO, khẩu độ và tốc độ. Ví dụ: bạn có thể tăng độ phơi sáng lên 1-stop bằng cách tăng ISO từ 100 lên 200, tốc độ màn trập từ 1/4 đến 1/2 hoặc khẩu độ từ f/11 lên f/8. Những thông số trên sẽ làm sáng hình ảnh của bạn bằng cách cho nhiều ánh sáng vào sensor hơn.

Máy ảnh ngày nay cho phép thay đổi bước nhảy stop, mỗi lần vặn bánh xe thông số có thể thay đổi 1-stop, 1/2-stop hoặc thông thường là 1/3-stop.

Dưới đây là một ví dụ về độ phơi sáng đủ, một hình ảnh thiếu sáng 2-stop và một hình ảnh thừa sáng 2-stop. Đến đây có vẻ hơi phức tạp rồi,nhưng hãy tiếp tục đọc và chúng ta sẽ đi sâu vào ý nghĩa của từng mảnh của hình tam giác nào.

Phơi sáng đủ:

Phơi sáng thiếu 2-stop:

Phơi sáng thừa 2-stop:

ISO có nghĩa là gì trong Nhiếp ảnh?

ISO là thang đo công nghiệp được tiêu chuẩn hóa để đo độ nhạy với ánh sáng. Ban đầu, nó đề cập đến mức độ nhạy của phim với ánh sáng, nhưng bây giờ nó đề cập đến độ nhạy của cảm biến kỹ thuật số của máy ảnh đối với ánh sáng. Vậy độ nhạy có ý nghĩa gì trong bối cảnh chụp ảnh?

Nói một cách đơn giản, số ISO càng thấp thì cảm biến máy ảnh của bạn càng ít nhạy với ánh sáng, số càng cao thì càng nhạy. Có thể hiểu là ISO số thấp hơn sẽ không hấp thụ nhiều ánh sáng bằng số cao hơn, do đó giữ cho hình ảnh tối hơn.

Về stop, rất dễ nhớ với ISO bằng cách nhân đôi hoặc chia đôi. Ví dụ, chuyển từ ISO 100 đến ISO 200 là 1-stop. Khi bạn tăng từ 100 lên 200, bạn đang tăng gấp đôi lượng ánh sáng được cảm biến hấp thụ, điều này sẽ làm tăng độ sáng của độ phơi sáng lên 1-stop.

Ngược lại, nếu bạn giảm ISO từ 800 xuống ISO 400, bạn sẽ giảm độ nhạy sáng. Điều này có nghĩa là bạn sẽ để ít ánh sáng hơn vào cảm biến máy ảnh, điều này sẽ làm cho hình ảnh của bạn tối hơn.

Khẩu độ và f-stop

Định nghĩa của khẩu độ trong nhiếp ảnh là đường kính của lỗ mở của quang học cho phép ánh sáng truyền qua ống kính đến cảm biến. Độ mở càng lớn, càng có nhiều ánh sáng có thể đi vào, do đó làm tăng độ sáng cho hình ảnh của bạn.

Khẩu độ được đo bằng f-stop như 1.4, 2, 2.8, 4, 5.6, 8, 11, 16, 22, 32,…

Bạn có thể nghĩ rằng con số này càng lớn, thì càng nhiều ánh sáng đi vào ống kính của bạn để làm sáng hình ảnh. Tuy nhiên, với khẩu độ thì ngược lại. Cảm biến máy ảnh của bạn sẽ thực sự nhận được ít ánh sáng hơn nếu bạn chụp ở số f lớn hơn, chẳng hạn như f/16.

Số f càng thấp, độ mở sẽ càng lớn, có nghĩa là sẽ có nhiều ánh sáng đi vào ống kính của bạn. Ví dụ, khẩu độ f/4 sẽ cho phép nhiều ánh sáng đi vào hơn khẩu độ f/5.6. Điều này có vẻ lạ so với cách đo ISO, nhưng đó là bởi vì những con số này là một chuỗi gần đúng được tạo ra từ luỹ thừa căn bậc hai của 2. 

Một vài ví dụ về cách bạn có thể tăng độ phơi sáng bằng cách sử dụng khẩu độ là chuyển f-stop từ f/2 sang f1.4 hoặc f/22 thành f/16… Trong các trường hợp này, bạn sẽ mở khẩu độ, do đó cho phép nhiều ánh sáng hơn vào cảm biến máy ảnh và làm sáng độ phơi sáng.

Ngược lại, nếu bạn chuyển f-stop từ f/8 sang f/11, bạn sẽ giảm độ phơi sáng bằng cách giảm lượng ánh sáng có thể đến cảm biến của máy ảnh.

Tốc độ màn trập

Và cuối cùng, chúng ta có tốc độ màn trập. Tốc độ màn trập là khoảng thời gian màn trập được mở để cho ánh sáng vào cảm biến và do đó được đo bằng giây.

Một cách hay để hiểu cách hoạt động của màn trập của máy ảnh là giống như thao tác mở và nhắm mắt. Khi bạn nhắm mắt, sẽ không có ánh sáng đi vào, sau đó khi bạn mở mắt ra, nó sẽ cho ánh sáng vào.

Tốc độ màn trập tương tự như thời gian mắt mở. Mở càng lâu, cảm biến máy ảnh của bạn tiếp xúc với ánh sáng càng lâu, do đó sẽ làm sáng hình ảnh của bạn. Khi màn trập mở, ánh sáng đi vào cảm biến, làm sáng hình ảnh nhiều hơn và nhiều hơn khi nó mở lâu. Việc tăng tốc độ màn trập cũng giống như việc bạn mở và nhắm mắt với tốc độ nhanh hơn. Khi bạn sử dụng tốc độ nhanh hơn, sẽ có ít thời gian hơn để ánh sáng đi qua màn trập, có nghĩa là cuối cùng sẽ có ít ánh sáng hơn đến cảm biến của máy ảnh.

Như đã nói, để tăng 1-stop phơi sáng bằng cách sử dụng tốc độ màn trập, bạn phải tăng gấp đôi thời gian màn trập mở. Ví dụ: nếu tốc độ màn trập của bạn là 1/60 giây và bạn muốn tăng 1-stop phơi sáng, bạn sẽ đặt tốc độ màn trập thành 1/30. Điều này sẽ giúp bạn có thêm thời gian để ánh sáng tiếp cận với cảm biến của máy ảnh làm ảnh sáng hơn.

Tương tự tăng 2-stop từ 1s thì tốc độ chụp mới là 4s,…

Tam giác phơi sáng – ISO, khẩu độ, tốc độ, chúng tương tác với nhau như thế nào?

Như ở trên chúng ta đã có các biến số của Tam giác phơi sáng, vậy chúng tương tác với nhau như thế nào?

Coi bức ảnh đủ sáng có độ phơi sáng là E, thì chúng ta có công thức thể hiện sự tương tác của các biến số khẩu độ (A), ISO (I) và tốc độ (S) như sau:

E = A x I x S. 

ISO, khẩu độ, tốc độ đều ảnh hưởng trực tiếp đến nhau khi bạn cố gắng đạt được độ phơi sáng phù hợp. Nếu đã có được bức ảnh đủ sáng nhưng bạn giảm một trong các biến số, thì bạn cũng phải tăng một trong các biến số khác để bù đắp nếu không độ phơi sáng của bức ảnh sẽ thay đổi. 

Ví dụ 1: Bạn có độ phơi sáng ban đầu ở: Màn trập: 1/200, Khẩu độ: f/8, ISO: 100, tuy nhiên ảnh hơi tối, bạn muốn tăng độ phơi sáng lên 1-stop thì có 3 cách: 

Cách 1: Tăng  ISO lên 1-stop từ 100 lên 200, giữ nguyên khẩu độ, tốc độ

Cách 2: Tăng khẩu độ từ f/8 lên f/5.6, giữ nguyên ISO, tốc độ

Cách3: Giảm tốc độ từ 1/200 xuống 1/100, giữ nguyên ISO, khẩu độ.

Ví dụ 2: Bạn có độ phơi sáng thích hợp ở: Màn trập: 1/500, Khẩu độ: f/11, ISO: 200. Bạn muốn tăng khẩu độ lên 2-stop mà không muốn ảnh hưởng đến độ phơi sáng.

Bây giờ, hãy tăng khẩu độ lên 2-stop từ f / 11 đến f / 5.6, do đó thu được nhiều ánh sáng hơn với khẩu độ lớn hơn (mở hơn). Nếu chỉ dừng ở đây, hình ảnh sẽ bị dư sáng 2-stop, vì bạn tăng khẩu độ lên 2-stop. Để bù cho việc thêm 2-stop vào khẩu độ, bạn sẽ cần phải giảm 2-stop từ tốc độ màn trập hoặc từ ISO. Để làm điều này, bạn có 2 cách:

Cách 1: Tăng tốc độ màn trập của mình lên 2-stop từ 1/500 đến 1/2000 (để tốc độ nhanh hơn, do đó thu được ít ánh sáng hơn) 

Cách 2:  Giảm ISO xuống 2-stop từ 200 xuống 50 ( điều này sẽ làm giảm độ nhạy sáng của cảm biến máy ảnh của bạn, do đó cho phép ánh sáng ít hơn).

Các trường hợp còn lại bạn hoàn toàn có thể làm tương tự với từng biến số.

Tác dụng của việc điều chỉnh từng yếu tố của tam giác phơi sáng

Bây giờ bạn đã hiểu ISO, khẩu độ và tốc độ hoạt động cùng nhau như thế nào, các giá trị khác nhau của từng biên số có thể ảnh hưởng như thế nào đến bức ảnh. Đây là nơi vận dụng hiểu biết của bạn vào các yếu tố của tam giác phơi sáng để bạ đạt được một mục tiêu nghệ thuật nhất định.

Bây giờ chúng ta biết rằng tốc độ màn trập là khoảng thời gian mà cảm biến sẽ tiếp xúc với ánh sáng, vậy tốc độ màn trập ảnh hưởng như thế nào đến cách hình ảnh?

Tốc độ màn trập chậm so với tốc độ màn trập nhanh

Khi bạn sử dụng tốc độ màn trập rất nhanh, bạn sẽ đóng băng bất kỳ chuyển động nào trong ảnh đó vì màn trập vẫn mở trong một khoảng thời gian rất ngắn. 

Mặt khác, bất cứ khi nào bạn sử dụng tốc độ màn trập thấp, chuyển động sẽ bị kéo qua ảnh, tạo ra các vệt mờ.

Vậy mục đích của chụp ảnh tốc độ màn trập chậm là gì?

Đôi khi, trong các tình huống ánh sáng yếu như chụp ảnh ban đêm, bạn sẽ cần tốc độ màn trập thực sự dài để thu được ánh sáng xung quanh. Điều này là do có những hạn chế về mức ISO của bạn có thể tăng lên và khẩu độ của bạn có thể mở rộng hết cỡ. Thông thường với chụp ảnh ban đêm, bạn có thể phải sử dụng tốc độ màn trập lên đến 15 giây hoặc lâu hơn, đôi khi thậm chí là vài phút!

Ngoài việc chụp vào ban đêm, sử dụng tốc độ màn trập chậm hơn thay vì tốc độ màn trập nhanh cũng có thể tạo ra những tâm trạng hoàn toàn khác nhau trong ảnh của bạn.

Hãy quan sát hai hình ảnh bên dưới của dòng nước: hình ảnh thứ nhất được chụp ở tốc độ màn trập nhanh và hình ảnh thứ hai được chụp ở tốc độ màn trập thấp. Bạn thích ảnh nào hơn?

Hai hình ảnh đều có độ phơi sáng giống nhau. Hình ảnh đầu tiên có tốc độ màn trập nhanh hơn sẽ đóng băng chuyển động của dòng nước, để mọi chi tiết đều được ghi lại. Điều này tạo cho dòng nước một cảm giác thô sơ, khiến nó có vẻ giống thật hơn. Tốc độ màn trập nhanh hơn nhấn mạnh sức mạnh của nước.

Mặt khác, việc sử dụng tốc độ màn trập thấp hơn trong bức ảnh thứ hai khiến chuyển động của nước bị mờ. Điều này tạo ra một bầu không khí mơ mộng, mắt người không trực tiếp nhìn thấy được. Đây là hai tâm trạng rất khác nhau là kết quả của việc sử dụng các tốc độ màn trập khác nhau với cùng một cảnh.

ISO ảnh hưởng đến độ phơi sáng như thế nào?

Sự khác biệt giữa việc chuyển từ ISO-100 đến ISO-1600 là gì? Chúng ta biết điều này sẽ làm tăng độ phơi sáng lên 4-stop, nhưng điều đó sẽ thay đổi chi tiết bức ảnh như thế nào?

Khi bạn chụp ở ISO thấp, ảnh chất lượng sẽ tốt hơn, dynamic range tốt hơn, ít noise hơn nên ảnh sẽ mịn hơn. Do vậy khi chụp ảnh nhiếp ảnh gia luôn mong muốn sử dụng ISO thấp nhất có thể. Vậy tại sao không sử dụng ISO thấp trong mọi trường hợp? 

Một ví dụ về thời điểm bạn có thể phải sử dụng ISO cao là khi bạn chụp ngoài trời lúc chạng vạng. Trong những tình huống này, có rất ít ánh sáng xung quanh có thể đi vào cảm biến của máy ảnh. Mặc dù bạn có thể mở khẩu độ rộng hết mức có thể và giảm tốc độ màn trập xuống hết cỡ, nhưng đôi khi những giá trị này có thể không đủ để có được độ phơi sáng chính xác.

Đó là lý do cần thiết để tăng ISO. Giả sử bạn đang chụp hoàng hôn khi xung quanh dần bao phủ bởi bóng tối. Khẩu độ của bạn mở rộng ở f/2.8 (đó là f-stop thấp nhất có sẵn trên ống kính của bạn), trong khi tốc độ màn trập của bạn được đặt ở 1/60 giây (chậm nhất có thể để đảm bảo ảnh không bị rung). Tại thời điểm này, bạn đã đặt ISO-200, nhưng bạn đang thiếu sáng 2-stop. Bạn có thể làm gì?

Trong trường hợp này, bạn có thể tăng ISO của mình lên 2-stop thành ISO-800, để có được độ phơi sáng thích hợp. Đôi khi thay đổi ISO như là một sự đánh đổi, ISO cao có thể dẫn tới việc nhiều noise hơn một chút nhưng bạn sẽ có được một bức ảnh đủ sáng, đúng với ý đồ nghệ thuật.

Nhìn vào hình ảnh bên dưới, bạn có thể thấy noise ảnh hưởng đến ảnh như thế nào khi chụp ở ISO-12800 vào ban đêm.

Khẩu độ tác động đến như thế nào?

Khẩu độ kiểm soát độ sâu trường ảnh – nghĩa là đối tượng nào sẽ được lấy nét trong ảnh. Nó tạo ra cảm giác khoảng cách giữa các đối tượng gần nhất và xa nhất, tùy thuộc vào mức độ được lấy nét và mức độ bị mờ.

Độ sâu trường ảnh mà bạn có thể đạt được phụ thuộc phần lớn vào tiêu cự của ống kính và khoảng cách đến đối tượng mà bạn đang lấy nét. Khẩu độ càng mở (số f càng thấp) thì độ sâu trường ảnh của bạn càng nông và ngược lại. Thay đổi khẩu độ rất hữu ích khi bạn muốn đối tượng của mình thực sự được lấy nét. Ví dụ: giả sử bạn đang chụp ảnh một bông hoa trong một khu vườn với hậu cảnh lộn xộn. Nếu bạn sử dụng một khẩu độ nhỏ trong trường hợp này (số f cao), bạn sẽ có hầu hết mọi thứ xung quanh chúng đều được lấy nét sắc nét. Điều này có thể làm cho ảnh của bạn có vẻ hỗn loạn, không có gì để thu hút mắt người xem.

Bằng cách tăng khẩu độ lên f/2, bạn sẽ có thể đảm bảo rằng chỉ chủ thể của bạn được lấy nét, trong khi tiền cảnh và hậu cảnh sẽ được làm mờ, làm tan biến tất cả các yếu tố gây mất tập trung.

Tuy nhiên, đừng quên rằng nếu bạn tăng khẩu độ trong Tam giác Phơi sáng, thì bạn sẽ cần phải bù sáng bằng cách sử dụng tốc độ màn trập nhanh hơn hoặc ISO thấp hơn để đạt được độ phơi sáng như ban đầu.

Quay trở lại với chủ đề nhiếp ảnh phong cảnh, lần này, thay vì để ảnh bị mờ, mục tiêu của bạn là làm cho toàn bộ tiền cảnh và hậu cảnh được sắc nét. Trong trường hợp này, bạn sẽ phải sử dụng khẩu độ bé hơn, chẳng hạn như f/16, để đảm bảo rằng mọi thứ đều được lấy nét.

Bây giờ bạn đã có những kiến thức cơ bản về Tam giác Phơi sáng, hy vọng bạn sẽ hiểu rõ hơn về các thông số của máy ảnh, cũng như cách sử dụng chúng để cải thiện khả năng chụp ảnh của mình. Cách tốt nhất để nắm bắt đầy đủ khái niệm về độ phơi sáng là ra ngoài và bắt đầu chụp một vài bức ảnh. Thay đổi thông số để bạn có thể xem các thông số khác nhau có thể mang lại cho ảnh của bạn hiệu ứng và tâm trạng khác nhau như thế nào. Đó cách để nghệ thuật và niềm vui đến với nhiếp ảnh. Chúc bạn chụp vui vẻ!